Poznaj jedną z wielkich, choć mało znanych pionierek XX wieku – Charlotte Selver. Elementy nauczanego przez nią podejścia, któremu dedykowała całe życie, są obecne w wielu współczesnych nurtach terapii i metodach somatycznych.
W poszukiwaniu zrozumienia ciała – podróż życia Charlotte Selver
Charlotte Selver przyszła na świat 4 kwietnia 1901 roku w miejscowości Ruhrort w Niemczech. Jej życiowa podróż skupiała się na rozwijaniu zrozumienia związku między umysłem a ciałem oraz odkrywaniu potencjału ludzkiego. Proponowana przez nią praktyka samopoznania oparta na uważności zakorzenionej w ciele i zmysłach prowadziła do głębokiej transformacji. Charlotte wniosła znaczący wkład w rozwój praktyk somatycznych, inspirując ludzi na całym świecie do odkrywania potencjału tego, co dziś znamy pod pojęciem świadomości ciała.
Wczesne lata życia Charlotte Selver były związane z fascynacją ruchem. Studiowała w Niemczech, gdzie zetknęła się z różnymi dziedzinami, takimi jak ekspresja ciała, teatr oraz taniec. Z wykształcenia była pedagogiem muzycznym.
W wieku dwunastu lat Charlotte chciała zostać fotografką, jednak rodzice zniechęcali ją do pójścia w tym kierunku. Ostatecznie udało jej się ukończyć naukę fotografii w 1920 roku i podjąć praktykę, ale zajęcie to nie przyniosło spodziewanej satysfakcji.
W trakcie drugiego roku nauki w szkole fotograficznej Charlotte Selver przeniosła się do Monachium, gdzie uczęszczała na lekcje ruchu, prowadzone przez doktora Rudolpha Bode, znakomitego prekursora gimnastyki artystycznej. Zaowocowało to współpracą, bowiem Charlotte została nauczycielką gimnastyki Bodego. Była to relacja pełna napięcia, a sam Bode zniechęcał ją do tego zawodu, twierdząc, że „zupełnie się do tego nie nadaje”. Charlotte postanowiła jednak przetrwać ten trudny okres. Było warto, gdyż w 1923 roku, właśnie dzięki tej pracy poznała Elsę Gindler i Heinricha Jacoby’ego – swoich przyszłych mentorów, którzy poprzez nowatorskie metody prowadzenia zajęć stali się dla Charlotte ogromną inspiracją.
W latach 30. XX wieku, uciekając przed Hitlerem, wyemigrowała z Niemiec do Stanów Zjednoczonych, gdzie kontynuowała swoją pracę w dziedzinie ruchu i ciała. Szybko okazało się to jej życiową pasją.
Świadomość sensoryczna: dziedzictwo metody Gindler-Jacoby w pracy Charlotte Selver
Świadomość sensoryczna ma swój początek w pracy Elsy Gindler (1885-1961) i Heinricha Jacoby’ego (1889-1964). Ich dziedzictwo zostało kontynuowane przez Charlotte Selver, która wprowadziła tę metodę do Stanów Zjednoczonych. Elsa Gindler, nauczycielka gimnastyki i ćwiczeń fizycznych, oraz Heinrich Jacoby, szwajcarski nauczyciel muzyki, wspólnie pracowali nad eksploracją relacji między ciałem a umysłem. Choć ich podejście było rewolucyjne, nigdy nie otrzymało oficjalnej nazwy. To właśnie Selver, która była ich uczennicą w Berlinie, przyczyniła się do przekazania tych praktyk światu. W 1938 roku przedstawiła je pod nazwą “świadomość sensoryczna”. Rozwijając tę dziedzinę, otworzyła drzwi do nowego spojrzenia na połączenie między ciałem a umysłem. Jej prace miały znaczący wpływ na rozwój Ruchu Potencjału Ludzkiego, który zainicjowano w Instytucie Esalen. Od 1963 roku Selver uczyła w tym miejscu, dzieląc się swoją wiedzą z entuzjastami z całego świata. Tym samym miała swój udział w kształtowaniu się amerykańskiej psychologii humanistycznej i opartych na niej terapiach.
Początki świadomości sensorycznej
Jak wspomniano wcześniej, w 1938 roku, mieszkając już w Nowym Jorku, Charlotte zdecydowała się na rozwinięcie własnej praktyki, której nadała funkcjonującą do dziś nazwę „świadomość sensoryczna”. Początki były trudne i długotrwałe. Kobieta wynajęła studio, gdzie planowała opowiadać o swojej pracy szerszemu gronu odbiorców. Wysyłała w tym celu zaproszenia do różnych osób, odwiedzała lekarzy, by w ten sposób rozpropagować wieści o tym, czym się zajmuje. Początkowo zainteresowanie było niewielkie.
Znaczący przełom nastąpił w 1944 roku, kiedy, dzięki jednej ze swoich uczennic, Charlotte poznała Ericha Fromma – psychologa i filozofa. Żywo zainteresował się on pracą Selver i widywali się na cotygodniowych spotkaniach. Z racji tego, że Fromm był współzałożycielem William Alanson White Institute (instytutu, który kształtował psychoanalityków i psychoterapeutów), otworzyło to Selver furtkę do wielu znaczących znajomości. Niedługo po tym, właśnie za pośrednictwem Fromma, poznała również Fritza Perlsa, rozwijającego wówczas terapię Gestalt. Przez ponad półtora roku uczęszczał na zajęcia Charlotte Selver, przenosząc wiele wiedzy i zaczerpniętych tam technik do swojej pracy.
W roku 1953 Charlotte pracowała już bardzo prężnie, prowadząc nawet dwanaście zajęć tygodniowo. Oferowała również wykłady z takich przedmiotów jak: „Oddychanie”, „Rozluźnianie napięcia”, „Oczy i gardło”, „Ruch”, a nawet „Macierzyństwo”. Od roku 1950 Selver zaczęła prowadzić zajęcia w New School for Social Research w Nowym Jorku. Dziesięć lat później zyskały one taką popularność, że sala, na której wykładała Charlotte, dosłownie pękała w szwach, a uczestników dzielono na grupy.
Warsztaty świadomego odczuwania: Charlotte Selver jako pionierka
Charlotte Selver słynęła z zamiłowania do improwizacji oraz eksperymentowania. W trakcie swoich warsztatów stworzyła przestrzeń, w której uczestnicy mieli okazję doświadczyć nietypowych praktyk, wykraczających poza tradycyjne ramy. Przekonywała, że poprzez świadomą eksplorację różnych form ruchu i wyrażanie siebie, możemy rozpoznawać i transformować niekorzystne wzorce i nawyki odzwierciedlone w ciele, wrócić do sprawności i żywotności, uwolnić kreatywność i swobodę bycia tym, kim jesteśmy. Jak podkreślała, praca z ciałem była dla niej pracą ze świadomością, a praktyka świadomości sensorycznej pozwalała znów odczuwać i traktować siebie jako zintegrowaną całość, bez podziału na ciało, umysł i ducha.
W latach 60. i 70. Charlotte Selver stała się centralną postacią dla wielu praktyków ruchu, nauczycieli i terapeutów, inspirując ich do eksploracji związku między ciałem a umysłem. Jej seminaria i warsztaty przyciągały uczestników z różnych dziedzin, w tym edukacji, psychologii i sztuk performatywnych.
Od 1963 Charlotte współprowadziła zajęcia z Charlesem, który przez wiele lat sam był jej uczniem. Los sprawił, że zostali małżeństwem i pracowali razem przez prawie 30 lat, aż do śmierci Charlesa w 1991 roku. Oboje uznawani są do dziś za pionierów Ruchu Potencjału Ludzkiego (Human Potential Movement). Swoje zajęcia oparte na unikalnej metodzie pracy nad świadomością sensoryczną prowadzili na całym świecie. Mimo iż znacznie mniej mówi się o Charlesie, niż o Charlotte, to ich współpraca odegrała ogromną rolę w rozwoju praktyk związanych z psychologią somatyczną i edukacją w zakresie świadomości sensorycznej.
Szczególne wydarzenia z życia Charlotte Selver
Dziedzictwo Charlotte Selver jest kontynuowane do dziś, poprzez szkolenia instruktorów, nauczycieli i terapeutów. Jej podejście jest wciąż przekazywane kolejnym pokoleniom, co wpływa na szerokie spektrum dziedzin, od sztuk performatywnych po nauki społeczne.
- W 1957 roku Selver zaprezentowała swoją pracę na dziesięciodniowej konferencji w Meksyku, zorganizowanej przez Ericha Fromma i Daisetza Suzukiego. Dotyczyła ona buddyzmu zen i psychoanalizy. Dwa lata później, Charlotte wróciła do Meksyku, gdzie poprowadziła dziesięciotygodniowy kurs: „Świadomość sensoryczna, doświadczenie niewerbalne i komunikacja”. Od tego czasu, pojawiała się tam już co roku, prowadząc swoje warsztaty.
- W 1957 roku powstał Komitet Rozwoju Pracy Charlotte Selver. Oprócz wielu psychologów, psychiatrów i psychoanalityków wśród sponsorów znalazła się Charlotte Schuchardt Read, asystentka Alfreda Korzybskiego, a później prezeska jego Instytutu Semantyki Ogólnej. Uznała, że praca Selver może pomóc w doświadczeniu tego, co Korzybski nazywał „ciszą na poziomach obiektywnych” – bardzo ważnej, podstawowej matrycy dla naszych licznych poziomów abstrakcji intelektualnych. Był też John Collier, antropolog i komisarz Stanów Zjednoczonych do spraw Indian, Frances Flaherty, żona filmowca Roberta Flaherty’ego; profesor Kurt Goldstein, neurolog, psychiatra i autor książki Der Aufbau des Organismus (Budowa organizmu); Erick Hawkins, tancerz i choreograf; Alan Watts, pisarz, wykładowca, a następnie dziekan Amerykańskiej Akademii Studiów Azjatyckich.
- W 1959 roku powstał Komitet Rozwoju Pracy Charlotte Selver, sponsorowany przez liczne grono psychologów i psychoterapeutów, jak również przez Charlotte Schuchardt Read – późniejszą prezes Instytutu Semantyki Ogólnej.
6 sierpnia 1963 roku Charlotte poślubiła syna wybitnego krytyka literackiego – Charlesa Brooksa, wraz z którym prowadziła zajęcia ze świadomości sensorycznej. Mieli okazję nauczać między innymi w Kalifornii, na wyspie Monhegan, w Nowym Yorku, Meksyku, Niemczech, Austrii i Szwajcarii. - W 1971 roku została utworzona fundacja funkcjonująca obecnie pod nazwą Sensory Awareness Foundation, działająca na rzecz „wsparcia metody świadomości sensorycznej zgodnie z nauczaniem Charlotte Selver”. W 1974 roku, na Uniwersytecie Nowojorskim ponad 200 osób wzięło udział w sponsorowanych przez fundację warsztatach.
- Rok 1979 roku Charlotte wraz z Charlesem zostali zaproszeni – wraz z Moshe Feldenkraisem, Alexandrem Lowenem, Idą Rolf, Barbarą Brown, Ashleyem Montagu, Karlem Pribramem, Carlem Rogersem i Margaret Mead – do wystąpienia na dwudniowej konferencji zatytułowanej „Explorers of Humankind” (Badacze ludzkości), gdzie głos zabierali „najbardziej wizjonerscy uzdrowiciele tego stulecia”. Ich zadaniem było ustosunkowanie się do tego, „Jaka jest natura istoty ludzkiej?”.
- Rok 1985 był okresem, gdzie utworzono Gildię Liderów Świadomości Sensorycznej. W powołaniu tego stowarzyszenia brała udział również sama Charlotte. Gildia miała służyć wzajemnemu wsparciu wszystkich przewodników świadomości sensorycznej.
- W 1986 roku Charlotte została uznana przez Uniwersytet Kalifornijski w Santa Barbara za jedną z prekursorek psychologii humanistycznej, a wszelkie dostępne informacje na temat jej osoby i tego, czym się zajmowała, zostały zgromadzone w archiwach tej uczelni.
- W 1995 roku California Institute of Integral Studies przyznał Charlotte Selver honorowy tytuł doktora nauk humanistycznych. Pięć lat później, Graduate Institute w Santa Barbara wprowadził Stypendium im. Charlotte Selver, które posłużyło jako podstawa dla pierwszego na świecie wydziału doktoranckiego z psychologii somatycznej. Trzyletni program opierał się na zgłębianiu zagadnienia świadomości sensorycznej.
Późne lata życia Charlotte Selver
Jej oddanie pracy nie miało granic wiekowych. Nawet w późnych latach życia Charlotte Selver kontynuowała dzielenie się swoją mądrością z entuzjazmem i zaangażowaniem. Jej nauki przekraczały granice fizyczne, ukazując, że proces odkrywania siebie nie kończy się nigdy, a wiek jest tylko liczbą.
W setnym roku jej życia harmonogram pracy i energia były zdumiewające. Wiosną 2001 roku zaproponowała zorganizowanie miesięcznej grupy studyjnej w Kalifornii. Potem odbyła zwykłe warsztaty: w Europie, na wyspie Monhegan, w Nowym Jorku, Kalifornii i Meksyku. Praca nad świadomością sensoryczną była jej życiem i nadal oferowała ją z radością pomimo słabości związanej z wiekiem, utraty widzenia centralnego i znacznej utraty słuchu. Nawet w tak zaawansowanym wieku umiała wyczuć, co dzieje się z jej uczniami, i potrafiła tworzyć eksperymenty, które pomagały im docierać do istotnych odkryć.
Charlotte Selver odeszła w 2003 roku, w wieku 102 lat, do końca aktywnie angażując się w prowadzenie zajęć związanych z nauczeniem świadomości sensorycznej. Przez ponad 60 lat dzieliła się swoim doświadczeniem, nauczając nie tylko w Stanach Zjednoczonych, ale także w Kanadzie, Meksyku i Europie. Ostatnie lata życia spędziła u boku Petera Gracey’go, którego poślubiła w 1999 roku. Nawet gdy Charlotte nie mogła już prowadzić zajęć, w ostatnich miesiącach je życia, grupa uczniów zbierała się przy jej łóżku, ćwicząc świadomość sensoryczną. Miało to miejsce również w wieczór przed jej śmiercią.
Charlotte Selver a ewolucja myślenia o zdrowiu i wpływ na inne terapie
Charlotte Selver pozostawiła trwały ślad w dziedzinie somatycznej edukacji, a jej prace były kontynuowane przez wielu uczniów i naśladowców. Jej wpływ widoczny jest także w dzisiejszych praktykach terapeutycznych, które podkreślają znaczenie świadomej obecności w ciele i doświadczeniu zmysłowym. Życiowy wkład Selver w rozwój somatycznych praktyk przetrwał i nadal inspiruje osoby zainteresowane związkiem między ciałem a umysłem.
Wśród uczniów Charlotte Selver znajdują się postacie o dużej renomie, takie jak: psychoanalityk Erich Fromm, filozof zen Alan Watts, jego nauczyciel Daisetz Teitaro Suzuki, wspomniany wcześniej twórca terapii Gestalt Fritz Perls, Peter A. Levine, pomysłodawca terapii Somatic Experiencing, Ron Kurtz, twórca terapii Hakomi, czy Ruth Dennison, znana nauczycielka buddyzmu i Vipassany. To świadczy o szerokim zasięgu i głębokim wpływie Selver na rozwój różnych dziedzin psychologii i terapii somatycznej.
Jednym z aspektów nauki Selver było zwracanie uwagi na oddech. Uważała, że oddech jest mostem między ciałem a umysłem, kluczem do odkrywania ukrytych zakamarków świadomości. W praktykach Selver oddech stał się narzędziem, które pomagało ludziom uwolnić blokady, zintegrować traumy i odzyskać poczucie jedności z samym sobą.
Peter Levine o odkrywaniu świadomości ciała na warsztacie u Charlotte Selver
Dr Peter A. Levine to amerykański psycholog i psychoterapeuta, twórca metody Doświadczania Somatycznego (Somatic Experiencing®), autorytet w dziedzinie pracy ze stresem i traumą, którego najpopularniejsza książka “Obudźcie tygrysa. Leczenie traumy” została wydana w 20 językach.
Poznał Charlotte Selver jeszcze jako student, w 1965 roku podczas warsztatów dla adeptów zen, które prowadziła w San Francisco. Tak sam wspomina to spotkanie w artykule* poświęconym Charlotte:
„Mój przyjaciel Jack zabrał mnie na jej warsztaty, mówiąc, że są poświęcone świadomości ciała.
– Co to takiego? – zapytałem, nie zdając sobie sprawy, szczerze mówiąc, że w ogóle mam ciało.
Po pierwszych kilku godzinach zajęć wydało mi się to dziwne; przez kilka następnych godzin wydawało mi się to męczące i nudne. (…) Ale później, po wielu godzinach frustracji, kazała nam położyć się na podłodze, abyśmy poczuli swój oddech (to udało mi się zrobić!), a następnie zapytała, czy możemy poczuć oddech swoich stóp (zaczęliśmy od niedorzeczności, a kończymy na dziwactwie, pomyślałem). Ale potem wydarzył się mały cud. Nie tylko poczułem, że moje stopy oddychają, ale odczułem też oddech całego ciała. Osiem godzin później opuściłem salę i spojrzałem na panoramę San Francisco. Wszystko błyszczało życiem. Nigdy wcześniej nie czułem, ani nie widziałem czegoś podobnego. To nieznane dotąd uczucie zdawało się trwać kilka dni.”
Zainspirowany doświadczeniami z tego warsztatu Peter Levine znalazł ich potwierdzenie i uzasadnienie w swoich badaniach. Jedną z pierwszych obserwacji było to, że w stanie zrelaksowanej obecności, jakiego doświadczył u Charlotte, w organizmie pojawia się rytmiczna spójność między oddechem a aktywnością elektro-mięśniową. Natomiast w stanie stresu czy frustracji spójność ta nie występuje.
Jak mówi Levine: „To nowe zrozumienie organizmów stało się podstawą mojej pracy w następnych dziesięcioleciach. W rozwoju Somatic Experiencing®, somatycznego podejścia do leczenia traumy, moje doświadczenia z Charlotte odbijały się echem zawsze.
A kilka lat temu oboje byliśmy prelegentami na konferencji somatycznej i zauważyłem, że termin naszych prezentacji pokrywa się. Skontaktowałem się z organizatorem konferencji grożąc że wyjdę, jeśli nie zmienią godziny mojego wystąpienia, abym mógł uczestniczyć w jej prezentacji. Wówczas przekazałem jej egzemplarz mojej książki Obudźcie tygrysa. Leczenie traumy i podziękowałem jej za inspirację i wkład. Dziękuję i honoruję Cię, Charlotte Selver.”
Peter Levine wspomina też Charlotte Selver w swojej autobiografii**: „Moja nauczycielka medytacji świadomości sensorycznej, która nauczyła mnie jak w pełni doświadczać ucieleśnienia i połączenia ze światem.”
Świadome odczuwanie: dziedzictwo Charlotte Selver w dzisiejszym świecie
Dziedzictwo Charlotte Selver to nie tylko techniki i praktyki, których nauczała, ale również duchowy spadek – pamiętanie o potędze świadomości, odkrywaniu radości w smakowaniu, odczuwaniu, oddychaniu, czy poruszaniu się podczas najprostszych codziennych czynności. Charlotte całym swoim życiem pokazała, że prawdziwe zrozumienie siebie nie jest jednorazowym wydarzeniem, ale złożonym procesem, który rozwija się poprzez praktykę, refleksję i otwartość na nowe doznania.
Dzięki Charlotte Selver świadomość ciała stała się nie tylko modą, lecz integralnym elementem poszukiwań równowagi i harmonii w życiu codziennym. Jej nieustannie ewoluujące podejście do praktyk somatycznych pozostaje inspiracją dla tych, którzy dążą do głębszego zrozumienia swojego istnienia poprzez połączenie umysłu, ciała i ducha.
Zapraszamy do lektury książki Charlotte Selver i Charlesa Brooksa “Świadomość sensoryczna”, która prezentuje ich wspólną pracę oraz przybliża metodę świadomości sensorycznej.
__________________
* Peter A. Levine, Charlotte Selver in 1965, „USA Body Psychotherapy Journal”, Volume 3, Number 1, 2004, s. 36.
** Peter A. Levine, An Autobiography of Trauma: A Healing Journey, Park Street Press 2024