Kontakt improwizacja – czym jest?
Książka ta powstała z potrzeby uchwycenia praktyk, które wydają się nieuchwytne. Kontakt improwizacja z założenia jest formą otwartą, zarówno na poziomie języka ruchowego, jak i metodyki nauczania. Jest też formą sytuującą się na przecięciu wielu
praktyk: tańca współczesnego, improwizowanych nurtów ruchowych post-modern, gimnastyki, sztuk walki, edukacji somatycznej, manualnych podejść do pracy z ciałem i wielu innych. W niedawnym wywiadzie Nina Martin nazwała kontakt formą globalnego tańca ludowego.
Globalnego, bo praktykowany jest na wszystkich kontynentach w formie dżemów lokalnych społeczności, warsztatów i festiwali. I ludowego, ponieważ przyciąga osoby z różnych środowisk i pokoleń, umożliwia ich spotkanie w egalitarnej formie tańca i poczuciu uczestniczenia
w społeczności. Kontakt improwizacja nigdy nie została sformalizowana jako technika tańca czy edukacji ruchowej. Być może ta wczesna decyzja pozostawienia KI w formie otwartej, niedodefiniowanej, przyczyniła się do globalnego rozwoju formy zarówno w jej performatywnym,
jak i społecznościowym wymiarze.
Kontakt improwizacja to forma współczesnego tańca improwizowanego, opartego na spontanicznych fizycznych interakcjach w kontakcie fizycznym poprzez dotyk, wzajemne wsparcie i ruch – ale nie zawsze; materiał solowy i bezruch czy pauza są tu integralną częścią
tańca. To swobodna zabawa z równowagą, jej brakiem, inercją i pędem, upadaniem i wznoszeniem się, przy wykorzystaniu ciężaru ciała, prawideł anatomii i praw fizycznych. Swoboda ekspresji nie jest jednak pozbawiona techniki. Umiejętności podążania za punktem kontaktu,
bezpiecznego upadania czy podnoszenia, poruszania się w stanie dezorientacji należą do repertuaru techniki kontaktu. Jednak metody ich kształcenia są różnorodne: widzimy zarówno podejścia oparte na nauczaniu konkretnych ścieżek ruchowych, somatyczne podejścia
do reorganizacji zmysłów i ciała czy techniki wyobrażeniowe. Nie ma tu linearnych narzędzi dydaktycznych. W pewien sposób wszystkie te elementy techniczne i twórcze wzajemnie się wspierają, a każdy praktyk, tancerz kontaktu znajduje swoją drogę doskonalenia umiejętności
w zgodzie z własnymi zainteresowaniami i możliwościami fizycznymi.
O praktyce kontakt improwizacji
Praktyka kontakt improwizacji przyjmuje wiele form: warsztaty i lekcje, laboratoria badawcze czy otwarte dżemy. Jest to też technika wykorzystywana w formach scenicznych, takich jak teatr tańca, performans czy spektakle improwizowane. Kontakt jest nauczany głównie
w formie warsztatów, praktycznych ćwiczeń i eksperymentów ruchowych. Opiera się na transmisji bezpośredniej: nauczyciel dzieli się aspektami swojego doświadczenia i wypracowanych narzędzi, często zaczerpniętych od jego własnych pedagogów. Transmisję umiejętności
i wiedzy wspierają międzynarodowe festiwale i tournées nauczycieli, w szczególności tych z długoletnim doświadczeniem. Niestety niewielu twórców podejmuje próbę spisania swoich praktyk.
Równolegle laboratoria badawcze odwołują się do tradycji kontaktu jako formy opartej na ciągłej eksploracji ruchu i możliwych ucieleśnionych rozwiązań, unikającej dawania gotowych odpowiedzi. W kontakcie podejście badawcze do tańca jest zarówno techniką dydaktyczną (jak to by było podążać na jednym punktem kontaktu jak najdłużej, nie pozwalając na rozłączenie się z partnerem? Jak muszę zorganizować ciało, by zachować ten kontakt?) jak i techniką wspierającą twórczy potencjał improwizacji, gdy zaczynamy taniec bez założeń, jaki ten taniec powinien
być. Natomiast dżemy to miejsce na osobistą eksplorację tych wszystkich narzędzi oraz twórcze spotkanie z innymi praktykami tańca. Mogą mieć formę otwartą bądź wspierać się dodatkową strukturą. Jest to też miejsce spotkań społeczności i celebracji bycia razem w tańcu. Bez dżemów nie byłoby światowego ruchu kontakt improwizacji, a forma stałaby się tylko jedną z technik tańca współczesnego.
Co znajdziesz w tej książce?
Refleksje twórców nad ich podejściem pedagogicznym i metodyką pracy twórczej w tanecznej improwizacji są ogromną skarbnicą wiedzy, którą chcemy popularyzować, spisując je w postaci zeszytów ćwiczeń. Publikacja ta jest zatem pierwszym, lecz mamy nadzieję,
że nie ostatnim zeszytem ćwiczeń, który wraz z autorami proponujemy. W języku polskim jest bardzo mało publikacji szkoleniowych czy dokumentujących współczesne praktyki taneczne, szczególnie improwizacyjne. Również w literaturze światowej takie publikacje są rzadkością,
zwłaszcza w dziedzinie kontakt improwizacji.
Nasza publikacja ma charakter praktyczny i jest skupiona wokół dydaktyki form improwizowanych. Zawiera konkretne ćwiczenia techniczne i twórcze, z refleksją nad podejściem pedagogicznym i metodyką nauczania w różnych grupach docelowych, takich jak ruch
amatorski, trening profesjonalny czy adaptacje dla grup o szczególnych potrzebach, np. z niepełnosprawnością. Publikacja jest wzbogacona ilustracjami obrazującymi konkretne ćwiczenia i inspirującymi do działań twórczych. To także unikalna próba dokumentacji żywej
praktyki i zainteresowań artystów zaproszonych do projektu Laboratoria Ruchowe.
Do współpracy nad pierwszym wydaniem Zeszytu ćwiczeń zaproszonych zostało ośmioro twórców z dużym doświadczeniem pedagogicznym w praktyce improwizacji tanecznej. Każde z nich przygotowało zestaw ćwiczeń, partytur lub scenariuszy lekcji ze szczegółowym
opisem praktyk oraz osobistym komentarzem dotyczącym metodyki nauczania, prowadzenia grupy i wprowadzania poszczególnych tematów do repertuaru warsztatowego. Ich zadaniem było podzielenie się jednym z tematów, który jest dla nich szczególnie interesujący
w kontekście dzisiejszych praktyk. Każdy z tekstów ma zatem własną logikę i w unikalny sposób przedstawia wybrany fragment praktyki. Niektóre opisy ćwiczeń są dosłowne, inne korzystają z poetyckich środków i wizualizacji. Widać to w wielu warstwach: doborze ćwiczeń, formule nauczania oraz języku, jakim się komunikuje twórca.
Omówienie rozdziałów
Zeszyt otwierają eseje o praktyce. Część ta poświęcona jest refleksji na temat wybranych aspektów prowadzenia lekcji i warsztatów improwizacji.
Filip Wencki dzieli się spostrzeżeniami na temat planowania zajęć, dotykając szeregu warstw doświadczenia i procesu warsztatowego, które wybiegają poza samą treść dydaktyczną, czyli zaplanowane ćwiczenia. W kontekście dyskusji na temat bezpieczeństwa praktyki Klara Łucznik przybliża kontekst powstania ram dżemowania, umowy społecznej opracowanej na potrzeby Laboratoriów Improwizacji. Hanna Jurczak opisuje dobre praktyki pracy z dotykiem, w szczególności zagadnienie wprowadzania dotyku w grupach z małym doświadczeniem w takiej pracy.
Druga część zeszytu jest poświęcona twórcom i ich praktyce. Każdy rozdział poprzedzony został krótką biografią oraz wywiadem przedstawiającym sylwetkę autora czy autorki oraz korzenie ich praktyki. Kontakt improwizacja to praktyka żywa, uczymy się w osobistych relacjach, dlatego zależało nam na ukazaniu tych ścieżek i zależności. Następnie każdy z autorów dzieli się fragmentem swojego podejścia do improwizacji w formie trzech propozycji: ćwiczeń, praktyk czy partytur, najczęściej zebranych wokół jednego tematu.
Zaprezentowany materiał jest bardzo różnorodny. Paulina Święcańska i Tomasz Domański skupiają się na przygotowaniu fizycznym do improwizacji poprzez propozycję klasycznych ścieżek ruchowych. Iwona Olszowska i Zuzanna Bukowski proponują ścieżki edukacji somatycznej, pokazując, jak narzędzia Body-Mind Centering® i axis syllabus mogą być wykorzystywane w improwizacji tanecznej. Podobnie somatyczne, choć bardziej eklektyczne, czerpiące z wielu źródeł podejście prezentuje Filip Wencki. Hanna Jurczak dzieli się narzędziami odkrywania twórczego potencjału w materiale solowym i grupie. Rozszerzając struktury improwizacji na więcej niż duet, Klara Łucznik proponuje praktyki w trio. Zeszyt kończy się praktykami siostrzeństwa w opisie Weroniki Pelczyńskiej, wspierającymi grupowe procesy twórcze.
Integralną częścią książki są ilustracje Piotra Janowczyka, który pracował z nami i z zespołem autorów nad uchwyceniem praktyki w materiale filmowym, zdjęciowym i ilustracjach.
Zeszyt ćwiczeń to eksperymentalna publikacja, w której czytelnicy znajdą różnorodność i bogactwo, jaką niesie ze sobą nauczanie kontakt improwizacji. Zależy nam na tym, aby ten materiał dotarł do praktyków i edukatorów ruchowych na wszystkich szczeblach edukacji,
także w mniejszych ośrodkach kulturowych i szkołach. Z naszej strony dopełnimy wszelkich starań, aby mogła ona trafić na podatny grunt, by przyczyniła się do rozwoju psychofizycznego i artystycznego nie tylko dorosłych, ale też dzieci i młodzieży.
Zapraszamy do lektury.
Klara Łucznik i Paulina Święcańska
– ze Wstępu
